ΝΕΥΡΟ ΗΘΙΚΗ

[angela_kgr]

Ψυχολογία: Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να παρέμβουμε στη ζωή ενός ανθρώπου; Η νευρο-ηθική και τα μαγικά φίλτρα επιτυχίας

 

 

Πηγή: Περιοδικό ΑΡΜΟΝΙΑ

Σελίδα 1 από 1

 

Θα δίνατε στο παιδί σας ένα ασφαλές φάρμακο που θα βελτίωνε την ικανότητα του να μάθει πιάνο ή μια ξένη γλώσσα; Προσοχή έχετε μόλις τρία λεπτά για να απαντήσετε!

Αυτό και άλλα παρόμοια υποθετικά ερωτήματα τέθηκαν σε πρόσφατο συνέδριο νευροηθικής στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α. με τον νευρολόγο Άντζαν Τσάτερτζι να περιγράφει το υποθετικό μεν αλλά εφιαλτικό για πολλούς σενάριο από τη ζωή ενός μάνατζερ.

«Ο ήρωάς μας είναι ένας σύγχρονος μάνατζερ, που δουλεύει γύρω στις 100 ώρες την εβδομάδα. Παράλληλα περνάει κρίση στην προσωπική του ζωή γιατί τον άφησε η γυναίκα του. Αναζητά λοιπόν τη βοήθεια ενός νευρολόγου. Ο γιατρός του χορηγεί ένα αντικαταθλιπτικό- prozac ή Paxil -και πραγματικά ο ασθενής μας συνέρχεται γρήγορα και μάλιστα παίρνει προαγωγή στη δουλειά του. Κι εκεί που όλα έδειχναν να παίρνουν το δρόμο τους, η μικρή του κόρη, επηρεασμένη από το διαζύγιο των γονιών της κλείνεται στον εαυτό της και παίρνει κακούς βαθμούς στο σχολείο. Ο ίδιος γιατρός της χορηγεί adderal. Στον νευρολόγο όμως σπεύδει και ο γιος της οικογένειας για να λύσει άλλο πρόβλημα: λατρεύει τα σπορ και τρέχει στους δρόμους μεσαίων αποστάσεων. Είναι καλός αλλά όχι τόσο όσο χρειάζεται για να λάβει μέρος στους αγώνες. Και γιʼ αυτόν υπάρχει η λύση, το γνωστό μας viagra, που εκτός από την τόνωση της σεξουαλικότητας επιτρέπει στους πνεύμονες να απορροφούν πιο πολύ οξυγόνο!!! Φυσικά όλοι σκίζουν στις επιδόσεις τους γιʼ αυτό και ο πατέρας σπεύδει πάλι στον νευρολόγο όταν πρέπει να ταξιδέψει ως την Σαουδική Αραβία για να κλείσει μια σπουδαία δουλειά. Ποιο είναι τώρα το πρόβλημά του; Πρέπει να μάθει και αραβικά το ταχύτερο δυνατόν. Και γιʼ αυτό φροντίζει η επιστήμη: Μαθαίνει τα βασικά σε τρία μαθήματα χάρη στα λίγα μιλιγκράμ δεξτροαμφεταμίνης που παίρνει μισή ώρα πριν το μάθημα. Το ταξίδι όμως είναι μεγάλο και εκείνος θέλει να είναι ξεκούραστος σε εγρήγορση και κυρίως με καθαρό μυαλό. Ευτυχώς έχει στην τσέπη του άλλο ένα μαγικό χαπάκι. Οι Σαουδάραβες ενθουσιάζονται, η δουλειά κλείνει με μεγάλη επιτυχία κι εκείνος πετάει από τη χαρά του!!!»

Το σενάριο αυτό είναι υποθετικό. Πόσο μελλοντικά είναι όμως αυτά τα ζητήματα; Και ποιες είναι οι επιπτώσεις στην προσωπικότητα του ελεύθερου ανθρώπου αυτού του τύπου οι παρεμβάσεις στην εγκεφαλική λειτουργία; Ζητήσαμε από ειδικούς επιστήμονες να μας δώσουν τη γνώμη τους για το νέο αυτό επιστημονικό πεδίο το οποίο προβλέπεται ότι θα προκαλέσει πολλές συζητήσεις και αναζητήσεις.

 

Τι σημαίνει νευροηθική και ποια είναι η δυναμική της σήμερα;

Ο κ. Γιώργος Ζαρκαδάκης , διδάκτωρ Τεχνητής Νοημοσύνης, ο οποίος ασχολείται ιδιαίτερα με τα ζητήματα των νευροεπιστημών επισημαίνει:

« Η εξέλιξη της νευροεπιστήμης οδηγεί σε μια σύγκρουση των επιστημονικών αποτελεσμάτων και προσδοκιών με μερικές από τις πιο θεμελιώδεις αξίες της κοινωνίας μας, προκαλώντας κάποιες «ηθικές αρχές». Για παράδειγμα, την έννοια της ανθρώπινης προσωπικότητας. Αυτή η σύγκρουση ήταν εμφανής στην περίπτωση της βιοτεχνολογίας και είχε ως αποτέλεσμα μια σπασμωδική αντίδραση των κυβερνήσεων στον έλεγχο, για παράδειγμα, των βλαστοκυττάρων που θα χρησιμοποιούνταν για την έρευνα στη θεραπευτική κλωνοποίηση. Η «νευροηθική» λοιπόν θα μπορούσε να ορισθεί ως ένας διάλογος ανάμεσα στους επιστήμονες-ερευνητές και την κοινωνία. Στόχος του διαλόγου είναι να διερευνηθεί μέχρι ποίου σημείου η κοινωνία είναι έτοιμη να ανεχτεί - ή να υιοθετήσει - τα αποτελέσματα της έρευνας στις νευροεπιστήμες. Αυτό είναι σημαντικό και διότι η έρευνα χρηματοδοτείται σε μεγάλο ποσοστό από δημόσιους πόρους, χρήματα δηλαδή των φορολογουμένων, και διότι το προηγούμενο με τη βιοτεχνολογία έχει αποδείξει ότι η κοινή γνώμη πρέπει να είναι προετοιμασμένη και ενημερωμένη σωστά ώστε να κρίνει επίσης σωστά. Συνεπώς, η νευροηθική, αφορά άμεσα όχι μόνον τον κάθε πολίτη, αλλά και τους νευροεπιστήμονες.»

 

Πάνω απ όλα ο σεβασμός στον άνθρωπο

«Η νευροηθική είναι μια προέκταση της βιοηθικής ως προς τα τελευταία επιτεύγματα των βιοεπιστημών και ως προς τη δυνατότητα που έχουν σήμερα οι νευροεπιστήμονες να επηρεάσουν κάποιες συμπεριφορές, συμπληρώνει ο κ. Ευάγγελος Καφετζόπουλος, νευροψυχίατρος , πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ. Στη βιοηθική μέχρι τώρα που μιλάμε για σωματικού τύπου επεμβάσεις υπάρχει μια αρχή: ότι μπορούμε να επέμβουμε σεβόμενοι τα δικαιώματα του ανθρώπου, πράγμα που σημαίνει ότι δεν πρέπει να κάνουμε κακό τόσο στον ίδιο όσο και στους άλλους ανθρώπους. Πιστεύω ότι το ίδιο θα επικρατήσει και στη νευροηθική και δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να την ορίσω έξω από αυτό το πλαίσιο. ¨Όμως δεν φτάνει μόνο αυτό. Έχουμε ανάγκη επιτροπών, εξέταση στοιχείων και αποφάσεις που δεσμεύουν κράτη και κυβερνήσεις, όπως και στη βιοηθική.»

 

Πόσο μακρινά είναι τέτοιου είδους σενάρια;

«Το σενάριο είναι πολύ πιθανόν, απαντά ο κ. Ζαρκαδάκης, και ήδη υπάρχουν αρκετά φαρμακευτικά σκευάσματα στην αγορά τα οποία βελτιώνουν τη μαθησιακή ικανότητα καθώς και άλλες νοητικές λειτουργίες. Νέες τεχνικές τομογραφίας επιτρέπουν στην αναγνώριση εγκεφαλικών λειτουργιών που σχετίζονται με την αλήθεια ή το ψέμα. Ίσως αυτές οι τεχνικές να φανούν χρήσιμες στην αναγνώριση υπόπτων, απομένει όμως να διευκρινισθεί υπό ποίο κανονιστικό πλαίσιο θα γίνεται η χρήση τους.»

Το ίδιο σύντομα προβλέπει και ο κ. Καφετζόπουλος ότι θα τεθούν και περαιτέρω ερωτήματα που αφορούν τέτοιου είδους σενάρια.

« Το ερώτημα αυτό θα γίνει ακόμα πιο έντονο στο μέλλον, όταν θα έχει τελειώσει το πρόγραμμα της ανάλυσης των γονιδίων, μας εξηγεί. Όταν θα έχουμε συγκεκριμένες απόψεις πια και γνώσεις για γονίδια που δρουν πάνω στη συμπεριφορά. Οπότε με τις ενδεχόμενες μελλοντικές γονιδιακές θεραπείες το ερώτημα που θα τεθεί εκείνη την εποχή-και δεν μιλάμε για μακρινό μέλλον αλλά για 4-5 χρόνια από τώρα περίπου- είναι κατά πόσο μπορούμε να επέμβουμε και με φάρμακα που επηρεάζουν γονίδια.»

 

Τι είδους ηθικά ζητήματα εγείρονται από την επέμβαση των νευροεπιστημών;

«Τα κυριότερα ηθικά ζητήματα, διευκρινίζει ο κ. Ζαρκαδάκης, έχουν να κάνουν με την διακύμανση της ανθρώπινης προσωπικότητας, την κατάργηση του νοητικο-συναισθηματικού απορρήτου και την διεύρυνση του κοινωνικού αποκλεισμού. Επίσης, η ανάπτυξη τεχνολογιών ατομικής βελτίωσης, είτε μέσω φαρμάκων είτε μέσω εφαρμοσμένης αναπτυξιακής ψυχολογίας, ίσως οδηγήσει σε κοινωνικό αποκλεισμό τάξεις με χαμηλό εισόδημα που δεν θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να απολαύσουν τα οφέλη αυτών των τεχνολογιών.»

Στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντοπίζει το μεγαλύτερο κίνδυνο και ο κ. Καφετζόπουλος.

«Το ερώτημα που μπαίνει αυτή τη στιγμή, έτσι όπως είναι η κοινωνία μας διαρθρωμένη σήμερα είναι ότι αυτές οι θεραπείες θα είναι θεραπείες για τους λίγους αργότερα. Στοιχίζουν πάρα πολύ, θα είναι θεραπείες που θα απευθύνονται σε μια συγκεκριμένη τάξη ανθρώπων οπότε μπαίνουμε στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η κοινωνική διαστρωμάτωση θα γίνει ακόμα πιο χαώδης κι αυτό θα φέρει σοβαρότατες κοινωνικές ανατροπές .»

 

Δώστε μας μερικά παραδείγματα «διλημμάτων» του νευροεπιστήμονα.

«Τεχνολογίες όπως τα «έξυπνα φάρμακα» ή η βαθιά εγκεφαλική διέγερση μέσω ηλεκτροδίων έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή της προσωπικότητας. Τεχνολογίες όπως αυτές θα μπορούσαν, σε ένα υποθετικό σενάριο, να χρησιμοποιηθούν για την καθοδήγηση αποφάσεων, επηρεάζοντας έτσι την ελεύθερη βούληση του ατόμου, λέει ο κ Ζαρκαδάκης.»

«Σήμερα ξέρουμε ότι οι νευροεπιστήμες έχουν βοηθήσει σε πολλούς τομείς μας λέει ο κ. Καφετζόπουλος: έχουμε τις καινούργιες νευροαπεικονιστικές τεχνικές, τη μαγνητική τομογραφία, κλπ, οι οποίες έχουν βοηθήσει πολύ στη διάγνωση. Αργότερα μπορεί να δούμε και πλευρές τις συμπεριφοράς μας, π.χ. τα επιθετικά άτομα. Οφείλεται η συμπεριφορά τους σε διαδικασίες εγκεφαλικές, σε γενετικές ανωμαλίες; Η επιστήμη είναι πολύ κοντά στο να βρει αυτά τα δεδομένα.

Ένα επίσης πρόβλημα νευροηθικής είναι το εξής:

Ενας άνθρωπος κάνει ένα έγκλημα και στο δικαστήριο ο συνήγορος του ισχυρίζεται ότι η δράση του οφείλεται σε γενετικές ανωμαλίες και ζητά μη καταλογισμό. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτό στο δικαστήριο για να αθωωθεί ένας άνθρωπος;

Η απάντηση των νομικών είναι όχι. Η νομική επιστήμη έχει μια δική της αλήθεια, που δεν χρησιμοποιεί την επιστήμη. Πρόκειται για μια αλήθεια που βασίζεται σε συμφωνίες μεταξύ των ανθρώπων που πολύ λίγο στηρίζεται αυτή η αλήθεια σε επιστημονικά δεδομένα.

Τα ερωτήματα της νευροηθικής όμως πάνε πιο μακριά: Αν μετά από είκοσι χρόνια μια έγκυος γυναίκα ανιχνεύσει στο έμβρυο τέτοιου είδους ανωμαλίες μπορεί να επέμβει; Νομίζω δεν μπορεί να απαντηθεί επί του παρόντος ένα τέτοιο ερώτημα. Κι αυτό γιατί το γονίδιο της επιθετικής συμπεριφοράς έχει επίδραση 50% στο χαρακτήρα. Το άλλο 50% είναι περιβαλλοντικές επιδράσεις στην ανάπτυξη ενός ανθρώπου. Ποτέ μια συμπεριφορά δεν εξαρτάται 100% από γονίδια ή 100% από το περιβάλλον.»

 

Πόσο ασφαλή είναι αυτά τα φάρμακα που τονώνουν και κατευθύνουν τις νοητικές δραστηριότητες;

«ΟΙ άνθρωποι ανέκαθεν χρησιμοποιούσαμε σκευάσματα που επηρεάζουν τις νοητικές μας λειτουργίες, μας λέει ο κ. Ζαρκαδάκης. Για παράδειγμα τον καπνό, το οινόπνευμα, τον καφέ, αλλά και ένα πλήθος παραισθησιογόνων ουσιών που διάφοροι πολιτισμοί είχαν κατά καιρούς εντάξει σε κάποιο λατρευτικό τελετουργικό. Τα λεγόμενα «τεχνητά» σκευάσματα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η φυσιολογική τεχνολογική εξέλιξη αυτής της αρχέγονης ανθρώπινης ανάγκης και συνήθειας. Δεν πιστεύω ότι τίθεται κάποιο σοβαρό ζήτημα ως προς τις ουσίες αυτές καθαυτές, εφόσον φυσικά πληρούν τις διεθνώς επιβαλλόμενες συνθήκες ασφαλείας για τα φάρμακα και δεν προκαλούν εθισμό.»

«Τα φάρμακα χρειάζονται μακροχρόνια δοκιμή για να είναι αξιόπιστα, τονίζει ο κ. Καφετζόπουλος. Όταν άρχισαν αν χορηγούνται τις αμφεταμίνες , στο στρατό, σε φοιτητές, δεν γνώριζε κανείς τότε τις μακροχρόνιες συνέπειες. Ξέραμε, από πειράματα στο στρατό ότι η αμφεταμίνη προκαλεί ανορεξία. Με τα χρόνια είδαμε ότι πολλά περιστατικά ψύχωσης οφείλονταν σε αυτά τα φάρμακα. Μέχρι να γίνει η σύνδεση όμως πέρασαν χρόνια.

Ακόμα και αυτά τα γνωστά αντικαταθλιπτικά που περιγράφει το σενάριο του συνεδρίου ακόμη δοκιμάζονται. Θεωρώ επίσης ότι τέτοιου τύπου ερωτήματα πρέπει να υπαχθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο της βίο- ηθικής και με μεγαλύτερη αυστηρότητα στο πεδίο της νευροηθικής. Η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα έχει επιδείξει μια μεγάλη δυσκολία να αποδεχθεί φάρμακα που τροποποιούν νοητικές καταστάσεις, παρόλο που χρησιμοποιούμε και πάντα χρησιμοποιούσε ο άνθρωπος. Το ζήτημα είναι να τα περιορίσουμε όχι να τα αυξήσουμε.»

 

Εσείς θα δίνατε στο παιδί σας ένα σκεύασμα τέτοιου τύπου για να μάθει πιο γρήγορα αγγλικά για παράδειγμα;

«Θεωρώ ως βασικές αξίες για την ανάπτυξη ενός παιδιού το πνεύμα της συνεργασίας και της ομαδικότητας, τονίζει ο κ.Ζαρκαδάκης. Θα μεγάλωνα το παιδί μου ώστε να γίνει κάποτε ένας ευτυχισμένος άνθρωπος και όχι ένας παγκόσμιος πρωταθλητής. Κατά συνέπεια, δεν θα έδινα τέτοιου είδους σκευάσματα στο παιδί μου, διότι κάτι τέτοιο θα του δίδασκε ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή η ζωή είναι ένας στίβος μόνον για τους «πρώτους» - κάτι που θεωρώ ως την απόλυτη συνταγή της προσωπικής δυστυχίας.»

«Καταρχάς, το να δώσεις ένα φάρμακο που μόλις ανακάλυψε η επιστήμη, σε ένα παιδί είναι εγκληματικό, υπογραμμίζει ο κ.Καφετζόπουλος. Μπορεί να έχει και ψυχικές και σωματικές παρενέργειες. Με την εμπειρία λοιπόν όλων αυτών των ετών εγώ θα έλεγα όχι στη χορήγηση τέτοιων σκευασμάτων. Εξάλλου, όλα αυτά που περιγράφουμε είναι μια άλλου τύπου εξάρτηση. Να εξαρτάται ο άνθρωπος από ένα χάπι; Ο άνθρωπος πρέπει να αντλεί δυνάμεις από μέσα του και όχι από πρόσκαιρες εξωτερικές παρεμβάσεις.»

 

n Ηθική φιλοσοφία και νευροηθική

Για τις διαστάσεις της νευροηθικής ζητήσαμε και τη γνώμη του κ. Στέλιου Βιρβιδάκη, καθηγητή Φιλοσοφίας στο τμήμα Μεθοδολογίας-Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Παν/μίου Αθηνών.

«Η ηθική φιλοσοφία δεν δίνει έτοιμες και οριστικές απαντήσεις με τον συγκεκριμένο τρόπο που θα ήθελε κανείς αλλά δίνει κατευθυντήριες γραμμές, αρχές, τρόπο σκέψης και προβληματισμούς αναστοχασμού πάνω στις αξίες και τις αρχές που διέπουν τη ζωή μας. Μας βοηθάει να σκεφτούμε.

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί διάφοροι κλάδοι εφαρμοσμένης όπως λέμε ηθικής μεταξύ των οποίων είναι η βιοηθική, η ιατρική ηθική και πλέον η νευροηθική. Ο ηθικός φιλόσοφος προσπαθεί να αναλύσει τις έννοιες, να αναδείξει τα διλήμματα, να φέρει στο φως αυτές τις διαφορετικές αξίες και με βάση μια συναίνεση επί των κοινών αρχών να καταλήξει στο ποια θα ήταν η σωστή απόφαση. Ή, αν δεν υπάρχει μια σωστή απόφαση να δώσει το φάσμα των δυνατών απαντήσεων.

Γιʼ αυτό που μου περιγράφετε ο φιλόσοφος θα ρωτούσε: «μας ενδιαφέρει όντως η μεγιστοποίηση της ωφέλειας του κοινωνικού συνόλου; Ή μήπως ισχύει περισσότερο εδώ μια αρχή αυτονομίας εμπνεόμενη από τον Καντ, μια αρχή δικαιωμάτων; Ας υποθέσουμε ότι τα φάρμακα τα οποία δίνουμε αλλάζουν τη συμπεριφορά και παρεμβαίνουν στον εγκέφαλο του υποκειμένου και επηρεάζουν τη βούληση του κατά τέτοιο τρόπο που μπορεί μακροπρόθεσμα να έχουμε έναν άνθρωπο τελείως «χαζοχαρούμενο» ή να χάσει κάποιες πλευρές της προσωπικότητας του για να έχει λιγότερο άγχος. Θα πρέπει να αναλογιστούμε πάρα πολύ σοβαρά αν θέλουμε κάτι τέτοιο. Αν δηλαδή μας φτάνει μια επιφανειακή βελτίωση της κατάστασης ή θέλουμε μια βαθύτερη συνειδητοποίηση η οποία μπορεί να μας κάνει λιγότερο ευτυχισμένους ενδεχομένως, αλλά μπορεί να μας κάνει πιο ποιοτικούς και πιο ευαίσθητους σε ορισμένα ζητήματα. Εγώ είμαι λιγάκι πιο παραδοσιακός σʼ αυτά και υπέρ των ανθρωπιστικών αντιλήψεων και θα έλεγα όχι, δε θα ήθελα έναν άνθρωπο μηχανή ο οποίος θα παράγει περισσότερο.

Το πιο σοβαρό ζήτημα πάντως στις νευροεπιστήμες είναι η παρέμβαση στη βούληση δεδομένου ότι αυτά τα φάρμακα μπορούν να θίξουν την αυτονομία μας. Πόσο, μέχρι ποιου σημείου, θα παρέμβουμε στη ζωή ενός ατόμου για το καλό του; Πρέπει πάντα να διακρίνουμε τις επιθυμίες του ανθρώπου. Οι επιθυμίες πρώτου επιπέδου είναι οι άμεσες, οι παρορμητικές και οι δευτέρου επιπέδου είναι οι επιθυμίες για τις επιθυμίες, δηλαδή: «θα ήθελα να μην πάρω προζάκ για να είμαι καλά.» Το ζήτημα λοιπόν είναι πως εξυπηρετούμε καλύτερα τις δευτέρας τάξεως επιθυμίες.

Όσο αφορά στα παιδιά , έχουμε καταρχάς μια δικαιολογημένη άσκηση του πατερναλισμού, όμως πρέπει να σκεφτούμε πώς θέλουμε να μεγαλώσουμε το παιδί. Με τι αξίες, τι πρότυπα ζωής; Τι άνθρωπος θέλουμε να είναι το παιδί; Μια μηχανή γνώσης ή ένας άνθρωπος πιο ισορροπημένος που καλλιεργεί τις διάφορες δυνατότητες του; Οι γονείς φέρουν πολύ μεγάλη ευθύνη για την ανάπτυξη της ελεύθερης προσωπικότητας και εξισορρόπησης των παιδιών τους. Και προπάντων δεν πρέπει να τα φορτώνουν με ένα είδος καταναλωτισμού της γνώσης.»

[sofia_nefeli]

Πολυ μπροστα αυτο το αρθρο!!! πραγματικα...

και πριν το διαβασω στην ερωτηση απαντησα άκριτα ναι....ετσι για να βλεπουμε λιγο πιο μακροπροθεσμα....

[angela_kgr]

BHMA

Ντοπάρεται ο εγκέφαλος;

Οι προηγμένες τεχνικές απεικόνισης και η αποκάλυψη της ηλεκτροχημικής λειτουργίας του

εγκεφάλου ξεκλειδώνουν για τους επιστήμονες τα μυστικά του. Νέοι ορίζοντες ανοίγονται για

παρεμβάσεις στο όργανο που καθορίζει την οντότητα και τις πράξεις μας. Ποιος θα χαράξει τα όρια

της ιατρικής δεοντολογίας και της ατομικής ευθύνης;

ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ

Ο ηλεκτροχημικός υπολογιστής που δεν είναι άλλος από τον εγκέφαλό μας κρύβει πολλά μυστικά. Η αλματώδης πρόοδος των νευροεπιστημών φέρνει στο φως όλο και περισσότερα από αυτά, καλλιεργώντας ελπίδες σε ασθενείς αλλά και φόβους αφού ανοίγει την πόρτα σε μια νέα εποχή «ντοπαρισμένων» εγκεφάλων

Τον Αύγουστο του 1966 έγινε στις ΗΠΑ ένα από τα χειρότερα φονικά στην ιστορία της χώρας. Ο Τσαρλς Γουίτμαν σκότωσε τη σύζυγό του και τη μητέρα του και στη συνέχεια ανέβηκε σε ένα ψηλό κτίριο στo Πανεπιστήμιο του Τέξας και άρχισε να πυροβολεί αδιακρίτως ρίχνοντας 14 ακόμη άτομα νεκρά προτού πέσει και ο ίδιος νεκρός από τα πυρά της Αστυνομίας. Πριν από την αποτρόπαιη πράξη του ο Γουίτμαν άφησε ένα σημείωμα στο οποίο αναγραφόταν «δεν μπορώ να αναφέρω κανένα λογικό επιχείρημα για τις πράξεις μου». Η νεκροψία έδειξε αργότερα ότι το πιθανό... λογικό επιχείρημα για την πρόκληση τόσων θανάτων ήταν ένας όγκος στον εγκέφαλο του δράστη.

Το 1966 βέβαια ο μόνος τρόπος για να εντοπιστεί ένας όγκος ήταν η επέμβαση. Σήμερα όμως μη παρεμβατικές μέθοδοι απεικόνισης του εγκεφάλου μπορούν να αποκαλύψουν τις ανωμαλίες ή τις δυσλειτουργίες στη δομή του, με πιθανώς πολύ σοβαρές συνέπειες σε κοινωνικό αλλά και νομικό επίπεδο.Παράλληλα, φαρμακευτικές ουσίες αλλά και νευροχειρουργικές επεμβάσεις με τοποθέτηση μικροεπεξεργαστών στον πιο τέλειο «ηλεκτροχημικό υπολογιστή», που δεν είναι άλλος από τον εγκέφαλό

μας, είναι δυνατόν να επιδράσουν στη συμπεριφορά και στις πράξεις μας. Σαράντα δύο χρόνια νωρίτερα η έκβαση της αιματοβαμμένης ιστορίας του Γουίτμαν δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική. Τώρα πια ο ρους τέτοιων υποθέσεων ίσως να έχει άλλη κατάληξη. Αυτό το πολύπλοκο «κουβάρι» έρχεται να ξετυλίξει στις μέρες μας ένας νέος τομέας της Βιοηθικής, η Νευροηθική.

Μπορεί για το πλατύ κοινό - τουλάχιστον στη χώρα μας - να αποτελεί ακόμη άγνωστο όρο, ωστόσο έχει αρχίσει να απασχολεί πλήθος νευροεπιστημόνων αλλά και νομικών. Στις ΗΠΑ ανακοινώθηκε προσφάτως ένα φιλόδοξο τριετές πρόγραμμα αξίας 10 εκατ. δολαρίων στο οποίο θα συμμετέχουν έγκριτοι νευροεπιστήμονες,φιλόσοφοι αλλά και δικαστικοί με στόχο να διερευνήσουν τα θέματα Νευροηθικής που προκύπτουν για το δικαστικό σύστημα της χώρας λόγω της αλματώδους εξέλιξης των νευροεπιστημών. Κάτι τέτοιο κρίθηκε αναγκαίο δεδομένου ότι ήδη στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού πολλοί κατηγορούμενοι ζητούν να γίνουν δεκτές από το δικαστήριο μαγνητικές τομογραφίες του εγκεφάλου τους που παρουσιάζουν αλλοιώσεις οι οποίες, όπως υποστηρίζουν, δικαιολογούν τις πράξεις τους.

Ατομικός χάρτης εγκεφάλου

Αντιλαμβάνεται κάποιος εύκολα ότι το ζήτημα είναι σημαντικό και αναμένεται να γίνει «καυτό» στα χρόνια που έρχονται. Και αυτό διότι τα θέματα που καλύπτει κάτω από την ομπρέλα της η Νευροηθική εκτιμάται ότι θα έχουν παρόμοιες μελλοντικές επιπτώσεις για το κοινωνικό σύνολο με εκείνες των - ιδιαίτερα δημοφιλών το τελευταίο διάστημα - τεστ DNA. Οπως τα γενετικά τεστ αποκαλύπτουν τα μυστικά που κρύβουν τα γονίδιά μας, έτσι και η «ανάγνωση» του εγκεφάλου μας, που γίνεται πληρέστερη, είναι πιθανό να μπορεί να αποκαλύψει τάσεις, προθέσεις, συναισθήματα, χαρίσματα και δυσλειτουργίες. Το αποτέλεσμα θα είναι η αποτύπωση ενός «χάρτη» του προηγμένου «υπολογιστή» που διαθέτουμε όλοι μας, αλλά ο οποίος εμφανίζει διαφορές τόσο στον «σκληρό δίσκο» (στη βασική δομή) όσο και στο «λογισμικό» (στις καταχωρισμένες πληροφορίες) του, κάνοντας καθέναν από εμάς μοναδικό.

Η αποκάλυψη όμως του «θησαυρού» τον οποίο περιβάλλει το κρανίο μας γεννά μια σειρά ερωτήματα, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Δ. Σακάς, διευθυντής της Νευροχειρουργικής Κλινικής στον Ευαγγελισμό, καθηγητής Νευροχειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ισως στο μέλλον μια συσκευή η οποία θα τοποθετείται στον εγκέφαλο να επιτρέπει να είμαστε πιο ευδιάθετοι, πιο κοινωνικοί, πιο αποδοτικοί στην εργασία μας. Το ίδιο πιθανώς να συμβαίνει με φάρμακα ή με άλλου τύπου παρεμβάσεις. Κατά πόσον αυτό είναι θεμιτό και πρέπον; Πού υπάρχουν τα όρια και ποιος θα τα θέσει; Αν η συγκεκριμένη τεχνολογία

γνωρίσει ευρεία διάδοση, ποιος θα έχει πρόσβαση τόσο από κοινωνικής όσο και από οικονομικής απόψεως σε αυτήν; Μήπως θα μιλάμε για νέες «κάστες»... ντοπαρισμένων εγκεφάλων; Σίγουρα τα ερωτηματικά θα... εκκρεμούν στο τέλος πολλών προτάσεων σχετικά με τις νευροεπιστήμες τα χρόνια που έρχονται.

Με στόχο να «κλείσουν» με τον καλύτερο τρόπο όσο περισσότερες εκκρεμότητες γίνεται, αναπτύχθηκε λοιπόν ο όρος της Νευροηθικής που εμπλουτίζει πλέον το λεξιλόγιό μας (ένα από τα πολλά λήμματα που προσφέρει συνεχώς πλουσιοπάροχα η επιστήμη). Πρόκειται για ένα πεδίο που αποτελεί επί μέρους κατηγορία

της Βιοηθικής. «Η Νευροηθική επικεντρώνεται στη μελέτη των ηθικών επιπτώσεων και συνεπειών που προκύπτουν από τις σύγχρονες θεραπείες των νευρολογικών ασθενειών και προσπαθεί να εναρμονίσει το καινούργιο - τις θεαματικές ανακαλύψεις της Νευροβιολογίας - με το παραδοσιακό__τα συστήματα ανθρωπίνων αξιών που διέπουν τη ζωή όλων μας» εξηγεί ο κ. Σακάς.

Απεικόνιση συναισθημάτων

Οι εξελιγμένες μαγνητικές τομογραφίες (επάνω) αλλά και η τοποθέτηση συσκευών εντός του εγκεφάλου με χρήση στερεοτακτικών μηχανημάτων (κάτω) σώζουν ασθενείς από πολλές νόσους. Τι θα συμβεί όμως αν αυτά τα «όπλα» της επιστήμης χρησιμοποιηθούν

με λάθος τρόπο;

Ποιες είναι όμως οι εξελίξεις που συνετέλεσαν στην ανάπτυξη του νέου τομέα της Ηθικής ο οποίος έχει ήδη εισέλθει στη ζωή μας; Κατά πρώτον, η αλματώδης πορεία των μεθόδων απεικόνισης με τομογραφίες της λειτουργίας του εγκεφάλου. Οι μέθοδοι αυτές όχι μόνο προσφέρουν ιατρικές πληροφορίες για την εγκεφαλική

λειτουργία, αλλά παράλληλα επιτρέπουν και την αποτύπωση περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα συναισθήματα, τη μνήμη, την επιθετικότητα, την εγκληματικότητα και πλήθος άλλων εκφάνσεων. «Εχει ήδη γίνει γνωστό από την έρευνα ότι συγκεκριμένες δομές του εγκεφάλου έχουν σχέση με την έκφραση ψυχικών προδιαθέσεων, όπως η αξιοπιστία, η ικανότητα επιλογών με βάση ηθικά κριτήρια, η τάση για κοινωνική απόρριψη των άλλων, ακόμη και η φιλική ή εχθρική διάθεση προς άλλες φυλές. Εχει, για παράδειγμα,διαπιστωθεί με απεικονιστικές μελέτες ότι άτομα της λευκής φυλής που αντικρίζουν φωτογραφίες ατόμων της μαύρης φυλής αναπτύσσουν μεγαλύτερη δραστηριότητα της αμυγδαλής - περιοχή βαθιά στον κροταφικό λοβό του εγκεφάλου που σχετίζεται με τα αισθήματα φόβου και επιθετικότητας. Παράλληλα τομογραφίες εκπομπής ποζιτρονίων (ΡΕΤ scan) που διεξήχθησαν σε άτομα που είχαν διαπράξει φόνο ανέδειξαν σημαντικό έλλειμμα στη λειτουργικότητα του προμετωπιαίου εγκεφαλικού φλοιού ο οποίος συνδέεται με την ικανότητα στον έλεγχο των παρορμήσεων, στην εκτίμηση αβέβαιων κινδύνων και στην αξιολόγηση πιθανών αρνητικών συνεπειών των πράξεών μας» σημειώνει ο καθηγητής. Προσθέτει ότι μια σημαντική μελλοντική εφαρμογή των απεικονιστικών μεθόδων αναμένεται να αφορά την αναγνώριση της εξαπάτησης, δεδομένου ότι η εκούσια εξαπάτηση έχει διαπιστωθεί από μελέτες πως μπορεί να συσχετισθεί με μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου. Ισχυρό «όπλο» αναμένεται να αποτελέσουν όμως αυτές οι μέθοδοι και στα χέρια των διαφημιστών, καθώς ήδη η απεικόνιση έχει χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της απόκρισης του μεταιχμιακού συστήματος, δηλαδή του συναισθηματικού μηχανισμού, του εγκεφάλου σε ένα

προϊόν.

Φάρμακα για υγιείς...

Η δεύτερη σημαντική εξέλιξη στον τομέα των νευροεπιστημών που δίνει τώρα τροφή για...σκέψη αλλά και για πράξη στη Νευροηθική αφορά την πρόοδο της Νευροφαρμακολογίας, καθώς σήμερα φάρμακα μπορούν να επιδράσουν σε διαφορετικά επίπεδα, όπως αυτά της μνήμης, της επεξεργασίας πληροφοριών, της παραγωγικότητας, της εγρήγορσης, της συγκέντρωσης αλλά και της ψυχικής διάθεσης όχι μόνο σε πάσχοντα άτομα αλλά και σε υγιή. Εχει, για παράδειγμα, φανεί ότι παραλλαγές μορίων που αυτή τη στιγμή δοκιμάζονται για τη νόσο Αλτσχάιμερ μπορούν να δώσουν ώθηση στις γνωσιακές λειτουργίες ατόμων άνω των 40 ετών τα οποία παρουσιάζουν διαταραχές στη μνήμη, στη συγκέντρωση ή στην εγρήγορση λόγω της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης.

Παράλληλα, υγιή άτομα λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά φάρμακα με στόχο τη βελτίωση της ψυχικής διάθεσης.

Τα άτομα αυτά συχνά αναφέρουν ότι αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος, η λύπη, η ενοχή ή η ντροπή εξασθενούν και συμβαίνει η αντιστρόφως ανάλογη διαδικασία όσον αφορά την αυτοεκτίμησή τους. Υγιείς άνθρωποι «ντοπάρονται» επίσης με φάρμακα που χορηγούνται για τη θεραπεία ατόμων με διαταραχές ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, ενισχύοντας έτσι την ικανότητα συγκέντρωσής τους. Σε ένα

ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπως είναι αυτό μιας μεγάλης εταιρείας ή ενός πανεπιστημίου, ένα άτομο που παίρνει τέτοια βοηθήματα μπορεί να αποδίδει καλύτερα εις βάρος των συναδέλφων ή των συμφοιτητών του.

Κατά πόσον είναι όμως επιτρεπτό αυτό το «ντοπάρισμα» του εγκεφάλου; Ισως στο μέλλον, όπως επισημαίνει ο κ. Σακάς, καταστεί αναγκαία η σύσταση αρμοδίων υπηρεσιών για τον εντοπισμό... ντοπαρισμένων εγκεφάλων, όπως συμβαίνει σήμερα με τους αθλητές.

Ο τρίτος άξονας προόδου των νευροεπιστημών που εγείρει παράλληλα ερωτήματα για σωστή εφαρμογή αυτής της προόδου αφορά την ανάπτυξη εμφυτεύσιμων μικροεπεξεργαστών του εγκεφάλου οι οποίοι «επιδιορθώνουν» βλάβες του «βιολογικού υπολογιστή» μας. Σύμφωνα με τον καθηγητή, «χρήση των εμφυτεύσιμων ηλεκτρονικών συσκευών στον εγκέφαλο στο πλαίσιο νευροχειρουργικών τροποποιητικών επεμβάσεων δημιουργεί ιδιαίτερα ηθικά ζητήματα. Οι σύγχρονες παρεμβάσεις στον εγκέφαλο όταν ξεφύγουν από τα αυστηρά ιατρικά όρια μπορούν να εγείρουν σοβαρές ανησυχίες αναφορικά με το απαραβίαστο του

ατόμου, της ταυτότητάς του και της αντιπροσώπευσής του προς το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο».Ηδη σήμερα σε αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, οι νευροχειρουργοί χρησιμοποιούν

εμφυτεύσιμες ηλεκτρονικές συσκευές για να διορθώσουν την κινητικότητα, να μειώσουν τον πόνο ή να βελτιώσουν το συναίσθημα πασχόντων η κατάσταση των οποίων δεν είναι δυνατόν να βελτιωθεί με φάρμακα.

Τι μπορεί να συμβεί όμως αν αυτοί οι καλοί και αγαθοί σκοποί ξεφύγουν από τον έλεγχο; «Ενα

αναμφισβήτητο πρόβλημα είναι ότι αυτές οι λειτουργικές νευροπροσθέσεις μπορεί να ενισχύουν σε κάποιον βαθμό μια μηχανιστική θεώρηση του ανθρώπινου σώματος και του νου, ωσάν αυτά να αποτελούνταν από μεμονωμένα, ανταλλασσόμενα υλικά. Ακόμη, η έρευνα στην ηλεκτρονική ενίσχυση του εγκεφάλου δίνει τροφή σε κάποιους να δημιουργήσουν εφιαλτικά σενάρια ελέγχου του νου, υβριδικών εγκεφάλων και ανθρώπων που θα βρίσκονται υπό τον έλεγχο μηχανών» υπογραμμίζει ο κ. Σακάς. Είναι ζωτικής σημασίας να

υπάρξει ένα συγκεκριμένο ηθικό πλαίσιο προκειμένου οι μέθοδοι αυτές, που έχουν βοηθήσει πολλούς πάσχοντες, να μην αποτελέσουν «πιόνι» στα χέρια επιτηδείων με τελικά «πιόνια»-θύματα τους ασθενείς.

Σε ποιον ανήκει η ευθύνη;

Ολες αυτές οι εξελίξεις στο πεδίο των νευροεπιστημών χαράσσουν, όπως αποδεικνύεται, μονοπάτια δύσβατα που φθάνουν ως τα «χωράφια» όχι μόνο της κοινωνικής και προσωπικής ηθικής αλλά και των ίδιων των νόμων. Οσο περισσότερα μαθαίνουμε για τη λειτουργία του εγκεφάλου, τις δικτυώσεις του, τα κομβικά σημεία του, τόσο περισσότερο χρειάζεται να μην μπερδευτούμε σε αυτόν τον «μίτο» που μπορεί, αντί για την

έξοδο από τον λαβύρινθο, να οδηγεί κατευθείαν στο στόμα του Μινώταυρου. Η επιστημονική παρατήρηση βασιζόμενη στη νέα γνώση της δομής και της λειτουργίας του εγκεφάλου μαρτυρεί πλέον ότι, όταν κάποιος άνθρωπος εμφανίζει αλλοιώσεις σε κρίσιμες εγκεφαλικές περιοχές οι οποίες συνδέονται με αισθήματα όπως αυτά της αλληλεγγύης ή της συμπαράστασης, τότε είναι πιθανό σε στιγμές θυμού να διαπράξει ευκολότερα μια απεχθή πράξη. Σε περιπτώσεις όπως αυτές τίθεται το ζήτημα του κατά πόσον είναι ο ίδιος υπεύθυνος για τις πράξεις του, κάτι που ίσως να γίνεται δεκτό και στα δικαστήρια. Πού ξεκινούν όμως υπό το φως των νέων δεδομένων τα όρια της ατομικής ευθύνης και πού τελειώνουν και πώς στέκεται απέναντι σε αυτά το νομικό και ποινικό σύστημα;

Τέτοιου είδους ζητήματα, όπως σημειώνει ο κ. Σακάς, έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους. Υπάρχουν περιπτώσεις, που έχουν αντιμετωπίσει και οι έλληνες ειδικοί, στις οποίες δεν συντρέχει άμεσος ιατρικός λόγος παρέμβασης στον εγκέφαλο, ωστόσο άτομα λόγω ανωμαλιών στην ηλεκτρική εγκεφαλική δραστηριότητα εμφανίζουν άκρατη επιθετικότητα, γρονθοκοπώντας για παράδειγμα τους συγγενείς τους καθημερινά. Οι

συγγενείς ζητούν βηματοδότηση του εγκεφάλου του ατόμου προκειμένου να γλιτώσουν από το καθημερινό μαρτύριο. Ποια πρέπει να είναι η στάση του ειδικού; «Αυτό είναι σημαντικό να οριστεί από διεθνείς αλλά και εθνικές επιτροπές οι οποίες θα αποτελούνται από επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων που ασχολούνται με τέτοιες υποθέσεις - όπως ψυχίατροι, νευροχειρουργοί, νευρολόγοι» απαντά ο κ. Σακάς και συνεχίζει:

«Ορισμένες τέτοιες επιτροπές έχουν συσταθεί σε κάποιες χώρες όπως οι ΗΠΑ. Και στη χώρα μας έχει δημιουργηθεί μια τέτοια επιτροπή μέσα στον Ευαγγελισμό, αλλά υπολειτουργεί λόγω της μεγάλης επιφύλαξης που διακατέχει ακόμη τους γιατρούς και την κοινωνία σχετικά με το θέμα».

Σύμφωνα με τον κ. Σακά, το αναδυόμενο ζήτημα της Νευροηθικής αναμένεται να λάβει αναπόφευκτα μεγάλες διαστάσεις στα επόμενα χρόνια. Για τον λόγο αυτόν θα έπρεπε οι ειδικές επιφορτισμένες με το συγκεκριμένο θέμα επιτροπές να λειτουργούν σε πλαίσιο ευρύ, όπως αυτό της ΕΕ, προκειμένου να οριστούν κανόνες δεοντολογίας στους οποίους θα υπακούουν όλοι οι ειδικοί. Σε κάθε περίπτωση, όπως τονίζει ο καθηγητής, όσο κι αν η επιστήμη προχωρήσει, ο γνώμονας είναι ένας: δεν είμαστε μόνον ένας υπολογιστής,

όπως __________κάποιοι «στεγνά» θα μπορούσαν να θεωρήσουν, αλλά ένα «όλον» και έτσι τελικώς πρέπει να ντιμετωπιζόμαστε. «Οσο και αν προχωρήσουν οι δυνατότητες παρέμβασης και θεραπείας, πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι δεν θεραπεύουμε εγκεφάλους αλλά πρόσωπα». Ας ελπίσουμε ότι όσοι χειριστούν τα θέματα της Νευροηθικής στο μέλλον θα ξεκινούν πάντα από αυτή τη βάση...

Το ΒΗΜΑ, 27/01/2008 , Σελ.: H06

Κωδικός άρθρου: B15272H061

ID: 292299__