Αντιμετωπίζοντας περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς

Κρούσματα επιθετικής συμπεριφοράς σε παιδιά προσχολικής ηλικίας αποτελούν συχνό φαινόμενο. Τέτοιου είδους συμπεριφορές πάντα προβληματίζουν τους γονείς και η αιτιολογία αλλά και η αντιμετώπιση ποικίλει. Η άμεση καταστολή του φαινόμενου συνήθως είναι εύκολη, όχι όμως και η μακροπρόθεσμη εξάλειψη του.

Η Αγγελική Σουρλαντζή εργάζεται ως νηπιαγωγός στα Εκπαιδευτήρια Δούκα. Είναι κάτοχος master Σχολικής Ψυχολογίας και Υπ. Διδάκτωρ Σχολικής Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ.

Αντιμετωπίζοντας περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς

Κρούσματα επιθετικής συμπεριφοράς σε παιδιά προσχολικής ηλικίας αποτελούν συχνό φαινόμενο. Τέτοιου είδους συμπεριφορές πάντα προβληματίζουν τους γονείς και η αιτιολογία αλλά και η αντιμετώπιση ποικίλει. Η άμεση καταστολή του φαινόμενου συνήθως είναι εύκολη, όχι όμως και η μακροπρόθεσμη εξάλειψη του.
Ως επιθετικότητα ορίζεται μια πράξη κατά την οποία κάποιος πληγώνει από πρόθεση κάποιον άλλο (Cole and Cole, 2001, σελ. 227). Στις μικρές ηλικίες εμφανίζονται κυρίως δύο μορφές επιθετικότητας, η συντελεστική επιθετικότητα, που αναφέρεται στη διεκδίκηση ενός αντικειμένου, ενός χώρου ή ενός προνομίου (πχ. το παιδί χτυπά για να πάρει ένα παιχνίδι, να καθίσει στη θέση την οποία θέλει κα) και η εχθρική επιθετικότητα, η από πρόθεση πρόκληση βλάβης χωρίς να υπάρχει κάποιος λόγος (πχ. το παιδί που χτυπά το διπλανό του, που κλωτσά, που δαγκώνει -όλο αυτά σε ανύποπτη στιγμή κάποια αιτία η οποία να προκάλεσε τη συμπεριφορά) (Cole and Cole, 2001.Elliot et al., 2008.Poulin and Boivin, 2000 Woolfolk, 2007).

Η εχθρική επιθετικότητα μπορεί να είναι είτε έκδηλη, κατά την οποία το παιδί απειλεί ή και προβαίνει σε σωματική επίθεση, είτε σχεσιακή ή κοινωνική, που αφορά τις κοινωνικές σχέσεις του παιδιού το οποίο δέχεται την επίθεση (πχ. δε θα σου ξαναμιλήσω, δε θα παίξεις μαζί μας, η Μαρία δε σ’ έχει φίλη πια κα.) (Ostrov and Bishop, 2008. Ostrov et al. 2006, Woolfolk, 2007).  Τι προκαλεί όμως την επιθετικότητα; Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης η επιθετικότητα είναι φυσική και αναγκαία και εμφανίζεται με την βιολογική ωρίμανση του ατόμου (Cole and Cole, 2001).
Για τους θεωρητικούς της κοινωνικής μάθησης η επιθετικότητα είναι αποτέλεσμα μάθησης και μίμησης προτύπων.
Οι γονείς άθελα τους μαθαίνουν στα παιδιά τους να είναι επιθετικά χρησιμοποιώντας είτε την τιμωρία στα ίδια, είτε εμφανίζοντας εκείνοι επιθετική συμπεριφορά. Πολύ γνωστά είναι τα πειράματα του Albert Bandura, στα οποία τα παιδιά έβλεπαν έναν ενήλικα να χτυπά μια κούκλα και στη συνέχεια όταν βρίσκονταν στον ίδιο χώρο με την κούκλα εμφάνιζαν ακριβώς την ίδια συμπεριφορά μιμούμενα τη συμπεριφορά του ενήλικα. (Cole and Cole, 2001.Trembley, 2008).
Έρευνες στο πεδίο έχουν δείξει πως η επιθετικότητα στα παιδιά σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη σχέση γονέα παιδιού καθώς και με την συμπεριφορά του γονέα απέναντι στο παιδί (Cummings et al. 2000. Ostrov and Bishop, 2008). Πολύ συχνά μάλιστα τα παιδιά καθρεφτίζουν τη σχέση που έχουν με τους γονείς τους στην αλληλεπίδραση με τους συνομήλικούς τους (Russel et al. 2003).

Παράλληλα, παιδιά που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν επιθετική συμπεριφορά (Kupersmid et al. 1995. Ostrov et al. 2009. Shaw, Keenan and Vondra, 1996). Επίσης, στην προσχολική ηλικία έχουν παρατηρηθεί διαφορές σύμφωνα με το φύλο. Στα αγόρια η επιθετικότητα συνήθως εκφράζεται με σωματική βία ενώ στα κορίτσια με λεκτική (Baillargeon et al. 2007. Davidson et al. 1996.Juliano, 2006.Pellegrini et al. 2011).
Τα πορίσματα των ερευνών μας βοηθούν να καταλάβουμε τη συμπεριφορά των παιδιών, αλλά η «δύσκολη» καθημερινότητα παραμένει, ακόμα και αν έχουμε λίγο καλύτερη γνώση.

Πρακτικές συμβουλές

Στη συνέχεια ακολουθούν κάποιες πρακτικές συμβουλές που στόχο έχουν τη διευκόλυνση της καθημερινότητας με τα παιδιά.

• Παρατηρήστε προσεκτικά τη συμπεριφορά των παιδιών σας όταν εκδηλώνουν επιθετικότητα: Πότε τα παιδιά χτυπούν, τι προκαλεί τη συμπεριφορά, ποιο είναι το θύμα ή τα θύματα, τι συμβαίνει μετά το περιστατικό. Όλες αυτές οι πληροφορίες είναι εξαιρετικά χρήσιμες ώστε να μπορέσετε να λειτουργήσετε ως διαμεσολαβητής ουσιαστικά. Αν πχ. τα παιδιά σας έχουν δυσκολία να μοιράζονται κάποια παιχνίδια όταν έχετε προσκαλεσμένα παιδιά στο σπίτι, συμφωνήστε από πριν ποια παιχνίδια θα μείνουν και ποια θα βάλετε σε ασφαλές μέρος για όσο θα είναι και άλλα παιδιά στο σπίτι.
• Σταματήστε το πρόβλημα πριν ξεκινήσει: Αξιοποιώντας τα αποτελέσματα της παρατήρησης σας, εντοπίστε τις καταστάσεις που πυροδοτούν την εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς. Κάποια παιδιά δεν μπορούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά τους όταν δυσκολεύονται σε κάτι που κάνουν ή όταν κατά το παιχνίδι με άλλα παιδιά δεν έχουν αρκετό χώρο. Αν έχετε εντοπίσει τέτοιες δυσκολίες μπορείτε να διευκολύνετε τα παιδιά ώστε να αποφεύγετε εκρήξεις επιθετικότητας.
• Δώστε με τον τρόπο σας διακριτικά το παρόν: Τα παιδιά πρέπει να αντιλαμβάνονται ότι είστε πάντα παρόντες ώστε, αν χρειαστεί, να τα βοηθήσετε στη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων. Είναι εξίσου σημαντικό για τα παιδιά που εκδηλώνουν επιθετικότητα όσο και για τα παιδιά που δέχονται τα αποτελέσματα τέτοιων συμπεριφορών.
• Αποφύγετε τις προστριβές: Η επιθετικότητα φέρνει επιθετικότητα. Προσπαθήστε να αποφύγετε τις αντιπαραθέσεις με τα παιδιά σας όταν εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά, εκείνα θα έρθουν σε δύσκολη θέση και θα προσπαθήσουν να υπερασπιστούν τη συμπεριφορά τους και εσείς θα έρθετε σε δύσκολη θέση. Συζητήστε το περιστατικό με ηρεμία.
• Αναγνωρίστε τη δική σας επιθετικότητα και αποτελέστε πρότυπο για τα παιδιά σας: Μη χρησιμοποιείτε επιθετικές απειλές ώστε να κερδίσετε την υπακοή των παιδιών σας. Επίσης, να έχετε πάντα στο μυαλό ότι τα παιδιά παρατηρούν συμπεριφορές, κάθε επιθετική εκδήλωση από εσάς (λεκτική ή μη λεκτική) αποτελεί στοιχείο μίμησης για τα παιδιά σας. Σε περιπτώσεις που προκύπτουν συγκρούσεις βοηθήστε τα παιδιά σας να βρουν τρόπους να επιλύσουν το πρόβλημα τους χωρίς να καταφύγουν στη βία.

Βιβλιογραφία

Baillargeon, R., Zoccolillo, M., Keenan, K., Côté, S., Pérusse, D., Wu, H., Boivin, M., Tremblay, R. (2007). Gender differences in physical aggression: A prospective population-based survey of children before and after 2 years of age, Developmental Psychology, 43 (1), 13-26.
Cole, S. και Cole, M. (2002). Η ανάπτυξη των παιδιών (τόμος, Β’). Αθήνα, Δαρδανός.
Cummings, E.M., Davies, P.T., Cambell, S.B. (2000). Developmental psychopathology and family process:Theory, research and clinical implications. New York, Guilford.
Davidson, K., MacGregor, MW., MacLean, DR., McDermott, N., Farquharson, J., Chaplin, WF. (1996). Coder gender and potential for hostility ratings. Health Psychology, 15 (4), 298-302.
Juliano, M., Stetson- Werner, R., Wright- Kassidy, K. (2006). Early correlates of preschool aggression and measurement, Journal of applied developmental psychology, 27 (395-410).
Kupersmidt, J. B., Griesler, P. C., DeRosier, M. E., Patterson, C. J. and Davis, P. W. (1995), Childhood aggression and peer relations in the context of family and neighborhood factors, Child Development, 66, 360-375.
Ostrov, J., Massetti, G., Stauffacher, K., Godleski, S., Hart,K., Karch, K., Mullins, A., Ries, E. (2009). An intervention for relational and physical aggression in early childhood: A preliminary study, Early childhood research quarterly, 24, 15-28.
Ostrov, J., Bishop, C. (2008). Preschoolers’ aggression and parent child conflict: A multiinformant and mulimethod study, Journal of experimental child psychology, 99, 309-322.
Pellegrini, A., Bohn- Gettler, C., Dupuis, D., Hickey, M., Roseth, C., Solberg, D. (2011).An empirical examination of sex differences in scoring preschool children’s aggression, Journal of experimental child psychology, 109, 232-238.
Poulin, F., Boivin, M. (2000). Reactive and proactive aggression: evidence of a two-factor model, Psychological assessment, 12 (2), 115-122.
Shaw, D.S., Keenan, K., Vondra, J.I. (1996). Antecedents of preschool children’s internalizing problems: A longitudinal study of low income families, Journal of the american academy of child and adolescent psychiatry, 36, 1760-1767.
Russell, A., Hart, C.H., Robinson, C.C., Olsen, S.F. (2003). Children’s sociable and aggressive behavior with peers: A comparison of the U.S. and Australia and contributions of temperament and parenting styles, International journal of behavioral development,27, 74-86.
Trembley, R. (2008).Understanding development and prevention of chronic physical aggression: towards experimental epigenetic studies, Philosophical transactions, 363 (1503),2613-2622.
Woolfolk, A. (2007). Εκπαιδευτική ψυχολογία, Αθήνα, Έλλην.

Email (επικοινωνία μέσω email) Μεσογείων 151, Μαρούσι, 15126. Τηλ.: 210 61 86 000, Fax: 210 61 86 020

Το άρθρο δημοσιεύτηκε με την ευγενική χορηγία των Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Δείτε ενημερωτικά άρθρα απο τον ίδιο χορηγό:

Απο την ίδια σειρά ενημερωτικών άρθρων, με χορηγό τα Εκπαιδευτήρια Δούκα, δείτε και αυτά τα ενδιαφέροντα άρθρα :

• Επιλέγοντας Ιδιωτικό Νηπιαγωγείo,
• Η δημιουργικότητα: αστείρευτη πηγή γνώσης και
• Πρέπει να μάθει να γράφει και να διαβάζει ένα παιδί από το Νηπιαγωγείο;
• Παράλληλα, απο τον ίδιο χορηγό έχει δημοσιευτεί και το εύκολο εκπαιδευτικό παιχνίδι με τίτλο “Καθάρισε την πόλη!” στο Parentscafe.gr! Πατήστε εδώ για να το παίξετε.